English info

Forex – krótka historia

Autor: Piotr Murjas

Data: 15 maja 2012

Forex jest największym segmentem światowego rynku finansowego. Dzienne obroty na tym rynku sięgają ok. 2-4 bilionów dolarów. Nazwa „forex" (FX) pochodzi od angielskiego „foreign exchange", czyli wymiana międzynarodowa. Chodzi o międzynarodowy rynek wymiany walutowej, na którym przeprowadzane są transakcje kupna /sprzedaży waluty jednego kraju za walutę innego kraju.

forex historia

Forex jest rynkiem pozagiełdowym (OTC - over the counter), co oznacza, że nie posiada fizycznego umiejscowienia, transakcje dokonywane są pomiędzy uczestnikami rynku (bankami, przedsiębiorstwami, brokerami walutowymi, inwestorami indywidualnymi) poprzez sieciowe systemy obrotu i łącza telefoniczne; nie są scentralizowane przez jakąkolwiek giełdę. Transakcje między bankami i instytucjami finansowymi realizowane są 24 godziny na dobę. Rynek rozpoczyna swoją działalność każdego dnia od Sydney, następnie startuje w Tokio, Londynie i Nowym Jorku.

Historia rynku forex

,,Systemy walutowe są jak małżeństwo: gdy tylko się w nim znajdziesz, myślisz, że inne mogłoby być lepsze.''  George Soros

 Współczesny rynek wymiany walutowej charakteryzowany przez okresy dużej zmienności i relatywnej stabilności uformował się dopiero w XX wieku. Do końca XIX wieku status waluty o charakterze międzynarodowym zarezerwowany był dla złota, srebra oraz innych wartościowych kruszców, które były akceptowane niemalże w każdym państwie.

Po wojnach napoleońskich w 1803-1825 kraje ustaliły wartość ich walut w stosunku do złota i zobowiązały się do ich bezpośredniego wykupu. W okresie obowiązywania tzw. złotego standardu, w latach 1880-1914 najważniejsze waluty miały stałą wartość w złocie. Pozwoliło to na swobodną wymianę złota na banknoty i odwrotnie, co usprawniło handel międzynarodowy. Należy podkreślić, że w okresie obowiązywania systemu waluty złotej, kurs walut pozostawał stały, zgodnie ze wcześniej ustalonym parytetem, za który odpowiedzialne były banki centralne. Największą zaletą tego systemu był automatyczny mechanizm powodujący równoczesne osiąganie równowagi bilansu płatniczego we wszystkich krajach.

Wraz z rozpoczęciem I wojny światowej rządy wielu krajów zaniechały stosowania systemu standardu złotego (poza Stanami Zjednoczonymi), finansując wydatki wojenne poprzez dodruk pieniędzy. Banknoty nie miały pokrycia w złocie, dlatego kraje były zmuszone do zawieszenia wymienialności swojej waluty na złoto. Lata trzydzieste to okres chaosu walutowego, potęgowanego przez tzw. konkurencyjne dewaluacje, które miały miejsce wtedy, gdy dany kraj chciał zwiększyć konkurencyjność swojego eksportu, obniżając wartość swojej waluty. Handel i inwestycje międzynarodowe stały się bardzo niepewne. Okres ten zakończyła II wojna światowa. Gdy kraje europejskie zaangażowane były w wojnę, Stany Zjednoczone umocniły statut światowego mocarstwa. Rządy i banki finansowały siły alianckie, natomiast przemysł amerykański dostarczał towarów dla reszty świata, żądając jednocześnie dokonywania rozliczeń w dolarach. To posunięcie umocniło dolara na arenie międzynarodowej, czyniąc go jednocześnie główną walutą w rozliczeniach międzynarodowych.

Konferencja z Bretton Woods – podwaliny rynku walutowego

Jednym z najważniejszych wydarzeń w historii rynków walutowych była tzw. Konferencja w Bretton Woods (1944r). Została zwołana przez prezydenta Stanów Zjednoczonych F.D. Roosevelta w celu rozwiązania problemów monetarnych, stabilizacji głównych walut światowych i stworzenia nowego systemu kredytowego dla sfinansowania odbudowy powojennej Europy. Wynikiem tego spotkania było:

  • powołanie do życia dwóch ważnych instytucji - Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju (The International Bank for Reconstruction and Development, IBRD) oraz Międzynarodowego Funduszu Walutowego (International Monetary Fund, IMF) - początek działalności tych instytucji przypada na 1946, kiedy porozumienie zostało ratyfikowane,
  • pierwszy negocjowalny system monetarny kierowany przez rządy państw, którego celem była stabilność kursów i niezależna monetarna polityka wewnętrzna.

Do głównych zasad systemu, który stworzył podwaliny obecnego rynku walutowego, zaliczyć można:

  • Złoto - miernik porównawczym walut. Kurs walutowy wyrażony był w jednostkach wagowych czystego kruszcu lub w stosunku do $.
  • Stworzenie systemu walutowego, w którym centralną walutą stał się dolar amerykański. Dolar był wymienialny na złoto (1 uncja= 35$), zaś FED miał obowiązek kupować dolary za złoto na każde żądanie (70% złota znajdowało się w USA) - gwarancja odpowiedzialnej polityki FEDu, tzw. gold exchange standard.
  • Dopuszczalne odchylenie kursów +/- 1%, zmiany parytetu dopuszczalne w przypadku tzw. fundamentalnej nierównowagi bilansu płatniczego/dumpingu walutowego. W przypadku zmian większych niż 10% wymagana była zgoda władz MFW.

Innowacyjność systemu z Bretton Woods polegała na tym, że kursy walutowe były stałe, ale mogły podlegać zmianom. Gdy kurs jakiejś waluty zbyt mocno odbiegał od swojej „fundamentalnej” wartości, możliwa była korekta parytetu. Była to podstawowa różnica między systemem waluty złotej a systemem z Bretton Woods. Po wprowadzeniu tego systemu dolar amerykański po raz pierwszy stał się kluczową walutą w transakcjach międzynarodowych. Podobnie jak system waluty złotej, również ten z Bretton Woods miał wady, które doprowadziły go do samozniszczenia. Przewartościowany dolar, deficyt budżetowy związany z finansowaniem wojny w Wietnamie, wzrost inwestycji zagranicznych firm amerykańskich, powodowały stale narastający deficyt handlowy Stanów Zjednoczonych.

W konsekwencji kraje zagraniczne zgromadziły ogromne ilości dolarów. W 1971 roku łączna wielkość sald dolarowych narosła do takich rozmiarów, że kraje nie były już w stanie utrzymywać kursów walutowych na stałym poziomie. Dolar zaczął tracić zaufanie inwestorów. Dodatkowo pod koniec lat 60. coraz więcej krajów chciało wymieniać swoje dolary na złoto. 15 sierpnia 1971 roku prezydent USA Richard Nixon zniósł wymienialność dolarów na złoto lub inne waluty. Do wczesnych lat 70. system z Bretton Woods w efektywny sposób zapobiegał konfliktom oraz pomagał w osiąganiu wspólnych celów twórcom systemu, w szczególności Stanom Zjednoczonym.

Nowa era - Europejski System Walutowy

Próbą przywrócenia regulacji wahań kursowych było ustanowienie w 1979 roku Europejskiego Systemu Walutowego. Składał się z trzech podstawowych elementów:

  • Europejskiego Mechanizmu Kursowego (Exchange Rate Mechanism - ERM),
  • europejskiej jednostki walutowej (European Currency Unit - ECU),
  • systemu kredytowego Wspólnoty.

Grupa krajów Europy Zachodniej na czele z Niemcami i Francją zaprojektowała ten system w oparciu o system z Bretton Woods. W ramach tego układu państwa członkowskie podpisały porozumienie, na mocy którego ich banki centralne były zobowiązane do utrzymywania kursów walut narodowych w określonym z góry i wąskim przedziale.
Konstrukcja ERM była oparta na zmodyfikowanej koncepcji węża walutowego.
Miał duże rozpiętości wahań, węższą dla walut stabilnych i szerszą dla walut słabych.
Zastosowano również dwie odmienne metody wyznaczania relacji kursowych:

  • siatkę parytetów - sieć bilateralnych kursów interwencyjnych każdej waluty wobec pozostałych,
  • punkty interwencyjne wokół wspólnej jednostki monetarnej.

Osią systemu kursów walutowych była europejska jednostka walutowa (ECU). Pełniła ona funkcje denominatora mechanizmu kursowego. Każda waluta EWG miała ustalony kurs centralny w stosunku do ECU. Na podstawie tych kursów marże wahań wynosiły:
+/- 2,25% dla walut stabilnych i dla walut słabych +/- 6%. Osiągniecie przez dwie waluty maksymalnej rozpiętości oznaczało podjęcie równoczesnych obligatoryjnych interwencji na rynkach dewizowych banków emitujących najsłabszą i najmocniejszą walutę. Innym rodzajem interwencji były tzw. interwencje intramarginalne związane z istnieniem progu odchyleń kursów rynkowych poszczególnych walut od kursów centralnych w stosunku do ECU. W latach 1992-1993 doszło do załamania Europejskiego Systemu Walutowego, do czego przyczyniły się:

  • wysoka różnica pomiędzy stopami procentowymi w Niemczech a innymi krajami członkowskimi,
  • działalność kapitału spekulacyjnego; skokowej dewaluacji poddane zostały m.in. funt irlandzki, peseta hiszpańska oraz portugalskie escudo.

Ważnym momentem w dziejach rynków walutowych było przyjęcie wspólnej waluty przez kraje należące do Unii Europejskiej. Euro zostało wprowadzone do obrotu 1 stycznia 1999 roku na mocy przyjętego w 1992 roku układu z Maastricht. Od 1 stycznia 2002 roku wspólna waluta stanowi pełnoprawny środek płatniczy w związanych układem krajach, natomiast politykę monetarną prowadzi Europejski Bank Centralny. Wprowadzenie euro stanowiło kolejną próbę stabilizacji rynków walutowych, eliminując w praktyce ryzyko związane z różnicami kursowymi w ramach krajów objętych strefą wspólnej waluty. Jednak początki euro stały pod znakiem niepewności związanej z polityką monetarną ECB.

Obroty na rynku forex      

Zmiany przeprowadzone w sierpniu 1971 roku dały początek giełdzie walutowej forex, która przez kolejne 41 lat była i jest najszybciej rozwijającym się rynkiem finansowym, który w sposób spektakularny powiększa swe obroty. Ciągłe pojawianie się nowych uczestników na rynku spowodowało wzrost obrotów do 5 miliardów dolarów w 1977 roku. Rosły one dynamicznie, osiągając 600 miliardów dolarów w roku 1987 i przekraczając 1 bilion dolarów w 1993 roku. W 2007 roku ustabilizowały się na poziomie około 3 bilionów dolarów. Według ostatniego opublikowanego raportu Banku Rozrachunków Międzynarodowych z 2010 roku dzienny obrót na rynku forex wyniósł 4bln dolarów.

 

Raport Euromoney o rynku forex z maja 2011 roku wymienia największych graczy rynku walutowego. Liderem jest Deutsche Bank.

 

Tylko cztery kraje liczą się w obrocie  walutami:

  • USA - cztery spośród dziesięciu największych uczestników to banki amerykańskie (Citi, JP Morgan, Goldman Sachs, Morgan Stanley – łącznie 23,08%),
  • Wielka Brytania - trzej kolejni gracze to banki brytyjskie (Barclays Capital, HSBC, Royal Bank of Scotland – łącznie 23,21%),
  • Szwajcaria – dwa banki są pochodzenia szwajcarskiego (UBS AG, Credit Suisse – łącznie 15,39%),
  • Niemcy - jeden bank niemiecki (Deutsche Bank – 15,64%).

Dziesięć największych graczy generuje 77,32% całego czterobilionowego obrotu dziennego na rynku walutowym. 

Wraz z rozwojem światowych walut i ich uniezależnieniem się od parytetu złota narodził się rynek forex. Jest to największy rynek finansowy świata, na którym oprócz ogromnych graczy w postaci wyżej wymienionych instytucji finansowych swoje miejsce mogą znaleźć również indywidualni inwestorzy. Forex, oferując możliwości niebotycznych zysków przy niskim kapitale startowym, jest jednak ryzykowną grą, dlatego inne teksty dodatku mają na celu przybliżyć Czytelnikowi jego zasady funkcjonowania i pomóc w uniknięciu najczęstszych błędów.